Thành phố Tam Điệp nằm trên trục Quốc lộ 1A (đoạn chạy qua đây dài 12 km), là nơi tiếp giáp giữa vùng Bắc Trung Bộ và phía Nam đồng bằng Bắc bộ, cách Thủ đô Hà Nội 105 km về phía Nam, cách trung tâm thành phố Hoa Lư 12 km. Từ thành phố còn có Quốc lộ 12B đi Nho Quan và Hòa Bình.
Phía bắc thành phố giáp 2 huyện Nho Quan và thành phố Hoa Lư, phía đông và đông nam giáp huyện Yên Mô, phía tây và tây nam giáp thị xã Bỉm Sơn và huyện Hà Trung của tỉnh Thanh Hoá.
Thành phố có diện tích tự nhiên 105,8 km² và dân số 52.500 người (năm 2007).
Đường sắt Bắc - Nam đoạn chạy qua đây dài 11 km với 2 ga: Ghềnh và Đồng Giao.
Lịch sử
Thành phố Tam Điệp được thành lập theo Quyết định số 200-HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng (nay là Chính phủ) ngày 27/12/1982, trên cơ sở thị trấn Tam Điệp và 2 xã Yên Bình, Yên Sơn tách từ huyện Tam Điệp. Khi đó thành phố gồm 3 phường: Bắc Sơn, Nam Sơn, Trung Sơn, và 4 xã: Quang Sơn, Yên Bình, Yên Sơn, Đông Sơn. Địa giới: bắc giáp huyện Hoa Lư, đông giáp huyện Tam Điệp, tây giáp huyện Hoàng Long, nam giáp thị xã Bỉm Sơn của tỉnh Thanh Hoá.
Trước đó, thị trấn Tam Điệp được thành lập ngày 23/2/1974 trên cơ sở thị trấn nông trường Đồng Giao thuộc huyện Yên Mô và nông trường Tam Điệp. Ngày 27/4/1977, thị trấn Tam Điệp trở thành huyện lị huyện Tam Điệp được thành lập do sáp nhập huyện Yên Mô và 10 xã của huyện Yên Khánh.
Kinh tế
Thành phố thuộc miền núi, nơi có trữ lượng đá vôi lớn rất tốt cho công nghiệp xi măng và vật liệu xây dựng. Thành phố có diện tích lớn đất Feralit đỏ, vàng thích hợp trồng cây công nghiệp và ăn quả. Đại hội Đảng bộ Thành phố lần thứ nhất (tháng 01/1984) đã xác định cơ cấu kinh tế là công- nông- lâm nghiệp, đồng thời mở rộng thương mại - dịch vụ.
Thành phố có một số cơ sở công nghiệp như Nhà máy chế biến rau quả xuất khẩu của Công ty thực phẩm xuất khẩu Đồng Giao 10.000 tấn sản phẩm/năm, dây chuyền nước hoa quả cô đặc 5.000 tấn/năm; Nhà máy xi măng Tam Điệp công suất 1,4 triệu tấn/năm; Nhà máy cán thép Tam Điệp công xuất 36 vạn tấn/năm. Nhà Văn Hóa Thành phố Tam Điệp.
Tam Điệp là địa danh lịch sử gắn liền với chiến thắng lịch sử của nghĩa quân nhà Tây Sơn trong sự nghiệp giải phóng Thăng Long. Nơi đây còn lưu giữ nhiều chứng tích lịch sử văn hóa.
Thành phố Tam Điệp được công nhận 2 khu di tích lịch sử thuộc phòng tuyến Tam Điệp - Biện Sơn) gồm:
- Khu A: có đèo Ba Dội, Kẽm Đó, luỹ Quang Trung, núi Cắm Gươm, núi Cắm Cờ, núi Chong Đèn, núi Hầu Vua, Vương Ngự, gắn với di tích Đền Dâu, Đền Quán Cháo, động Tam Giao, Đèo Tam Điệp.
- Khu B: có luỹ Quèn Thờ, luỹ Quang Trung, đền Quèn Thờ gắn với danh thắng động Trà Tu, hồ Yên Thắng, hồ Mừng, hồ Đoòng Đèn.
Sân Golf Yên Thắng
Sân golf Yên Thắng được xây dựng ở xã Đông Sơn với quy mô 54 lỗ hứa hẹn trở thành khu du lịch giải trí chất lượng cao ở miền Bắc.
Hiện thị xã cũng đang xây dựng hạ tầng khu vui chơi giải trí trung tâm của khu du lịch hồ Đồng Thái nằm ở vùng giáp ranh giới với huyện Yên Mô.
Di tích khảo cổ
Tam Điệp cũng là vùng đất cổ với hàng loạt các di chỉ khảo cổ học được khai quật là:
Di tích khảo cổ học Núi Ba (Phường Bắc Sơn) là nơi xuất lộ những khối trầm tích cổ sinh cách đây khoảng 300.000 năm cùng một số hang động có dấu ấn của cư dân Văn hóa Hòa Bình cách ngày nay trên dới 10.000 năm.
Di tích khảo cổ học Thung Lang (Phường Nam Sơn) tại đây đã tìm thấy răng người Homo Erectus cách đây khoảng 30.000 năm cùng một số dấu ấn cho thấy có sự xuất hiện của cư dân cách đây trên dưới 10.000 năm.
Di tích khảo cổ học hang Đáo (xã Đông Sơn - Tam Điệp) nơi đây có tìm thấy những công cụ đồ đá của cư dân Văn hóa Hòa Bình.
Di tích khảo cổ học hang Yên Ngựa (phường Trung Sơn) xuất lộ dấu ấn cư đân văn hóa Hòa Bình.
Di tích khảo cổ học hang Dẹ (Phường Nam Sơn) có dấu ấn của cư dân Văn hóa Hòa Bình ở giai đoạn sớm trên 10.000 năm.
Di tích khảo cổ học núi Hang Sáo (xã Quang Sơn) với nhiều hang động và mái đá có dấu ấn của cư dân văn hóa Hòa Bình và cư dân văn hóa Đa Bút sống cách ngày nay từ 5.000 đến 10.000 năm.
Cụm di tích khảo cổ học hang ốc; Núi ốp (xã Yên Sơn) xuất lộ dấu ấn cư dân văn hóa Đa Bút và Cư dân văn hóa Đông Sơn.
Di tích khảo cổ học hang Khỉ (xã Đông Sơn) xuất lộ một số mảnh gốm cùng vỏ nhuyễn thể trên bề mặt nơi đây có dấu ấn văn hóa Đa Bút.
Di tích khảo cổ học núi Hai (phường Bắc Sơn) xuất lộ rất nhiều gốm và xương động vật thuộc thời đại kim khí cách đây khoảng 3.000 năm.
Năm 2024 mặc dù gặp nhiều khó khăn, song Thành ủy, HĐND, UBND thành phố đã bám sự lãnh đạo, chỉ đạo của Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh, đoàn kết, thống nhất, trách nhiệm, bản lĩnh, tập trung lãnh đạo, chỉ đạo kịp thời, quyết liệt các mặt công tác cùng với sự nỗ lực, quyết tâm phấn đấu của các cấp, các ngành, quân và dân thành phố đã đạt được kết quả quan trọng với những gam màu sáng ấn tượng. Đạt và vượt 11/12 chỉ tiêu đề ra.
Nổi bật là: Công tác xây dựng Đảng được triển khai đồng bộ, toàn diện, hiệu quả; hệ thống chính trị được củng cố ngày càng trong sạch, vững mạnh. Chỉ đạo tổ chức quán triệt, triển khai thực hiện các chỉ thị, nghị quyết, quy định, kết luận của cấp ủy cấp trên đảm bảo kịp thời, nghiêm túc, chất lượng; tiếp tục triển khai thực hiện hiệu quả các nghị quyết chuyên đề đã ban hành gắn với khắc phục những tồn tại, hạn chế được chỉ ra trong năm 2023. Các cấp ủy tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý điều hành theo hướng rõ việc, rõ người, rõ kết quả, rõ thời gian, rõ trách nhiệm; phát huy dân chủ, trí tuệ tập thể, đề cao trách nhiệm của người đứng đầu; đồng thời nâng cao năng lực thực thi công vụ của cán bộ, công chức, viên chức.
Công tác tổ chức, cán bộ được quan tâm chỉ đạo; tổ chức kiện toàn, sắp xếp, bổ nhiệm, bổ nhiệm lại, giới thiệu cán bộ ứng cử đối với 107 lượt cán bộ đúng nguyên tắc, quy trình, quy định. Thành lập 09 chi bộ quân sự xã, phường; 01 chi bộ doanh nghiệp; kết nạp được 184 đảng viên mới, nâng tổng số đảng viên toàn Đảng bộ thành phố lên 6.102 đồng chí, thuộc 63 tổ chức cơ sở Đảng. Năm 2024, 100% TCCSĐ được xếp loại “Hoàn thành tốt nhiệm vụ”, trong đó có 19,04% xếp loại Hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.
Công tác kiểm tra, giám sát, dân vận được triển khai thực hiện có hiệu quả. Hoạt động của Mặt trận tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp có nhiều đổi mới, chất lượng, hiệu quả ngày càng được nâng lên, hướng mạnh về cơ sở, dân chủ được mở rộng, khối đại đoàn kết toàn dân được tăng cường.
Thường trực Thành ủy thường xuyên bám sát địa bàn, sâu sát cơ sở, kiểm tra, giám sát, nắm bắt tình hình, chỉ đạo, xử lý kịp thời các vụ việc phát sinh ngay từ cơ sở. HĐND thành phố tổ chức thành công 07 kỳ họp, ban hành 30 nghị quyết, kịp thời cụ thể hóa chủ trương của Đảng vào hiện thực cuộc sống, tạo điều kiện thuận lợi cho UBND các cấp nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác quản lý, điều hành đáp ứng yêu cầu phát triển. Công tác quản lý, điều hành của UBND thành phố tiếp tục được đổi mới; hiệu lực, hiệu quả trong tổ chức thực hiện được nâng lên. Lãnh đạo UBND thành phố chủ động triển khai các nhiệm vụ, giải pháp nâng cao năng lực điều hành, quản lý trên tất cả các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội; đảm bảo an ninh quốc phòng, đẩy mạnh cải cách hành chính, xây dựng chính quyền điện tử, chuyển đổi số. Siết chặt kỷ luật, kỷ cương hành chính; chấn chỉnh tác phong, lề lối làm việc, nâng cao ý thức, trách nhiệm, thái độ phục vụ Nhân dân đối với đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức.
Kinh tế của thành phố tiếp tục tăng trưởng khá. Doanh thu sản xuất công nghiệp năm 2024 ước đạt 11.006 tỷ đồng, tăng 9,7% so với cùng kỳ; tổng mức bán lẻ hàng hóa trên địa bàn ước đạt 6.380 tỷ đồng, tăng 11,6% so với cùng kỳ, giá trị xuất khẩu ước đạt 414,6 triệu USD... Sản xuất nông nghiệp ổn định, giá trị sản xuất trên 1 ha canh tác ước đạt trên 181 triệu đồng (tăng 0,4 triệu đồng so với năm 2023). Công tác xây dựng nông thôn mới, nông thôn mới nâng cao, kiểu mẫu được quan tâm. Đến ngày 30/11/2024, tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn 384.749 triệu đồng, đạt 74% dự toán tỉnh giao, 61% dự toán thành phố giao.
Thành phố tiếp tục tập trung đầu tư phát triển hạ tầng đô thị từng bước khang trang, hiện đại với kết cấu hạ tầng đồng bộ, không gian đô thị được mở rộng; công tác quy hoạch và quản lý đô thị được quan tâm... Tập trung đẩy nhanh tiến độ lập Đồ án điều chỉnh Quy hoạch chung thành phố Tam Điệp đến năm 2045; đưa vào khai thác sử dụng trường Tiểu học - THCS Tây Sơn, Tiểu học - THCS Yên Bình, Trung tâm GDNN-GDTX thành phố, phục vụ kịp thời nhu cầu giảng dạy, học tập năm học 2024-2025.
Các hoạt động văn hoá, văn nghệ, thể dục thể thao ngày càng sôi nổi, thu hút đông đảo Nhân dân tham gia. Tổ chức khánh thành Tổ hợp Bảo tàng, Thư viện thành phố – công trình chào mừng Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XI, nhiệm kỳ 2025-2030 nhân kỷ niệm 80 năm ngày thành lập Quân đội nhân dân, kỷ niệm 42 năm ngày thành lập thị xã (nay là thành phố) Tam Điệp. Công tác chăm sóc sức khỏe nhân dân, đảm bảo an sinh xã hội được chú trọng.
Công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí được tập trung chỉ đạo. Quốc phòng, quân sự địa phương được tăng cường. An ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được đảm bảo. Tập trung chỉ đạo quyết liệt, sâu sát hoàn thành nhiệm vụ giải phóng mặt bằng 13 dự án; xử lý dứt điểm một số vụ vi phạm về quản lý đất đai, trật tự xây dựng. Trong đó đã chỉ đạo hoàn thành cưỡng chế, tháo dỡ các công trình vi phạm tại khu vực đồi Trại Vòng, xã Quang Sơn; khu vực chân Núi Vàng, thôn 1, xã Đông Sơn đảm bảo an toàn, đúng quy định. Tăng cường công tác quản lý nhà nước về các di tích lịch sử - văn hóa đã được xếp hạng trên địa bàn theo chỉ đạo của Trung ương, của Tỉnh và bước đầu có chuyển biến tích cực.
Năm 2025, Thành ủy xác định sẽ tiếp tục đổi mới phương thức lãnh đạo, chỉ đạo của cấp ủy, hiệu lực, hiệu quả quản lý, điều hành của chính quyền; nâng cao chất lượng hoạt động của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội, xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh. Tập trung chỉ đạo tổ, chức thành công đại hội Đảng các cấp tiến tới Đại hội Đảng bộ thành phố lần thứ XI, nhiệm kỳ 2025-2030. Tập trung lãnh đạo, chỉ đạo hoàn thành và hoàn thành vượt mức 12/12 chỉ tiêu năm 2025.